قلعه رستم
قلعه رستم بزرگترین و با عظمتترین قلعه دوران اسلامى سیستان به حساب مىآید که عظمت آن منطقه به آن جنبه افسانهاى تاریخى داده و به نام بزرگترین و نامآورترین شخصیت سیستان یعنى رستم نامگذارى شده است عناصر اصلى معمارى قلعه، عبارت است از: سردر ورودى که در جبهه شرقى قرار دارد برجهاى نگهبانى و تدافعى متعلق به حصار قلعه، خندق، یخدان و از همه مهمتر قسمت شاهنشین آن مىباشد. همچنین سایر تاسیسات مسکونى داخل قلعه که تا حدودى تخریب شده است.
هیبت و صلابت دروازه ورودى و 15 برج تدافعى اطراف قلعه با شکوه تمام در برابر ناملایمات طبیعت همچنان مىدرخشد. تیرکشهاى داخل دیوار و برجها و کنگرههاى حصار، وضعیت دفاعى قلعه را به خوبى نمایان مىسازد.
عناصر ویژه ساختمان شاهنشین قلعه رستم:
عناصر اصلى آن شامل حیاط مرکزى، ایوانهاى شمالى و جنوبى، مجموعهاى از اطاقهاى مختلف در اطراف حیاط مرکزى، ساختمان حاکمنشین که متصل به مجموعه فوق و ساختمان امنیتى که در سه طبقه ساخته شدهاند. در بعضى از اطاقها با قراردادن خشتها در کنار یکدیگر پنجرههاى زیباى مشبک مانندى را به وجود آوردهاند که یکى از ویژگیهاى معمارى منطقه مىباشد.
حصار یا باروى قلعه با استفاده از وضعیت طبیعى قلعه از شرق به غرب با نقشه چند ضلعى نامنظم ساخته شده است و با توجّه به پلان موجود، قلعه بر اساس نقشه از پیش تعیین شده احداث گردیده، به طورى که ضلع شمالى قلعه بادشکن بسیار مناسبى در مقابل شدت بادهاى 120 روزه سیستان مىباشد.
یخدان: در بخش شرقى قلعه و روبروى شاه نشین قرار دارد که شامل یک فضاى مدور نسبتا وسیعى به ارتفاع 5 متر از سطح زمین مىباشد.
اصطبل: با فاصله کمى از ارگ شاهنشین قرار گرفته و در پشت آن ساختمان طویلى قرار دارد که در بدنه اضلاع آن آخورهایى به ردیف دیده مىشود.
خندق: در حال حاضر خندقى به عرض 5/7 مترکه در بعضى جاها اندازه آن تغییر مىکند قلعه را در برگرفته به طورى که به دلیل انباشته شدن خاک، عمق خندق چندان زیاد نمىباشد.
مصالح ساختمانى قلعه: شرایط اقلیمى و وضعیت آب و هوایى و موقعیت استراتژیکى منطقه معماران و سازندگان را برآن داشته که دژى مستحکم به منظور بهرهبردارىهاى نظامى ـ مسکونى ایجاد نمایند. مناسبترین مصالح ساختمانى آن خشت خام مىباشد و در بعضى موارد آثار گچ نیز در اطاقها دیده مىشود.
نتیجهگیرى: به طور کلى با در نظر گرفتن متون تاریخى و همچنین آثار باقى مانده از معمارى قلعه رستم و دقت در سفالینههاى سطحى، احداث این قلعه را مىتوان به اواسط قرون اسلامى نسبت داد که تا دوره صفویه مورد استفاده قرار گرفته است
